Son yıllarda rastgele ilaç kullanımı artarken ilaçların olumsuz etkileşimi ve yan etkileri risklerine karşın uzmanlar uyarıyor. Prof. Dr. Mehmet Akif Karan, “Yaşlı hastalar, yakınlarının, komşularının faydalı olduğunu söylediği ilaçları kullanabiliyor. Günde 20-30 tane ilacı kullanmakta olan hastalarımız var. Ortalama olarak 3’te bir ilaç kullanımının uygunsuz olduğunu görüyoruz. Tüm bunlar maalesef yaşam sürelerinin kısalmasına, hastanın kaybına kadar birçok olumsuz sonuca yol açabiliyor” dedi.
Yaşlı nüfusunda artan hastalıklarla beraber kullanılan ilaç sayısının artışı, yan etki riskini ve ilaçların olumsuz etkileşim oranını arttırırken rastgele alınan ilaçlar tehlikeyi daha da büyütüyor. İstanbul Üniversitesi- İstanbul Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Ana Bilim Dalı Geriatri Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Akif Karan ve Uzman Dr. Çağlar Özer Aydın da vatandaşları çoklu ilaç kullanımı ve rastgele alınan ilaçların etkilerine karşı uyardı. Karan ve Aydın, geriatri hekimlerinin önderliğinde hazırlanan “Türkiye Yaşlıda Uygunsuz İlaç Kullanım Kriterleri (Turkish Inappropriate Medication Use in the Elderly; TIME Kriterleri)nin sağlık çalışanlarına yol gösterecek bir ilaç kullanım rehberi olduğuna da dikkat çekti. Aplikasypon olarak cep telefonlarında kullanılabilen uygulama çerçevesinde yaşlı bireylerde kullanılmaması veya dikkatli kullanılması gereken ilaçları içeren kriterler ‘TIME to STOP bölümünde yer alırken, yaşlı bireylerde kullanılmasının faydalı görülen ilaçlara ise ‘TIME to START’ bölümünde yer veriliyor.
“Hastanın kaybına kadar birçok olumsuz sonuca yol açabiliyor”
Fazla ilaç kullanımının yarardan çok zarar verdiğini, vatandaşların ilaç kullanırken dikkatli olması gerektiğini anlatan Prof. Dr. Mehmet Akif Karan, “Yaşlı hastalarımız çok daha fazla ilaç kullanan bir grubu oluşturuyor. Çünkü yaşlılarda hastalık sayısı doğal olarak daha fazla bunun yanı sıra bilinçsiz ilaç kullanımı olumsuz etkiliyor. Özellikle yaşlı hastalar, eşlerinin, yakınlarının, komşularının akrabalarının faydalı olduğunu söylediği ilaçları kendilerinde kullanmayı tercih edebiliyor. Reçetesiz ilaçlar var, bunları ilaç yerine bile koymadan kullanabiliyor. Bir de bitkisel ilaçlar var ki bunların ilaç olduğunu düşünmüyor. Hepsini bir arada kullandığı zaman ilaçların etkileşimi sonucu birbirlerinin etkilerini arttırmaları, azaltmaları söz konusu bu yan etki potansiyelini arttırıyor. Dolayısıyla yaşlılıkta ilaç kullanımında çok daha dikkatli olmak gerekiyor. Yaşlı hastanın kullandığı ilaç fazlaysa bu kişinin birçok sıkıntıyla karşılaşma ihtimalini arttırıyor. Birçok ilaç düşmeye, baş dönmesine, denge bozukluğu veya başka sebeplerle düşmelere yol açabiliyor. Zihinsel, bilişsel fonksiyonların bozulmasına yol açabiliyor. İdrar kaçırma, kabızlığa, iştahsızlığa yol açabiliyor. Tüm bunlar hastaların kendi bağımsız hayatlarını sürdürmesine, hastalıkları sebebiyle hastaneye yatışlarına, maalesef hastanın kaybına kadar yaşam sürelerinin kısalmasına kadar birçok olumsuz sonuçlara yol açabiliyor. Eskiden bir hekim hastasına ilaç yazarsa değerli hekim olarak söylenirmiş, yıllar öncesinin algısından bahsediyorum. Toplumda bazen görüyoruz ‘bana şu ilacı yaz’ hekim bu ilacı yazmadı diye özellikle hastaların hekimlere karşı olumsuz davranışlarına üzülerek şahit oluyoruz. Hastaların hekimlerine kullandıkları tüm ilaçları bildirmesi, reçetesiz aldığı veya kullandığı bitkisel ilaçları mutlaka bildirmesini özellikle tavsiye ediyorum” dedi.
“Günde 20-30 tane ilacı kullanmakta olan hastalarımız var”
TIME kriterleri adlı uygulamadan bahseden ve hekimler için büyük kolaylık olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Karan, “İstanbul Tıp Fakültesi Geriatri bilim dalındaki arkadaşlarımız ve Akademik Geriatri Derneği ile beraber Türkiye yaşlıda uygunsuz ilaç kullanım kriterleri diye bir kriter dizini hazırladık. Çok sayıda bilim dalından sadece iç hastalıklar değil, ürolojiden kadın doğuma psikiyatriden nörolojiye, fizik tedavi ve rehabilitasyona kadar ve iç hastalıklarının birçok dallarından bilim insanı katıldı. Burada yaşlılarda kullanılan ve riskli olan ilaçların bir listesi ve gerekçeleri sıralandı. TIME kriterleri diye gözüküyor, hekimler için hazırladığımız bir dizi, şu anda onu tüm akıllı telefonlara indirilebilecek bir uygulaması ücretsiz olarak hizmete sunuldu. Hastalarımız ve hekimlerimiz için doğru ilaç kullanma konusunda önemli bir yardımcı. Uluslararası Avrupa Tıp Dergisi ile İlaç ve Yaşlanma şeklinde Türkçe isimleri olan uluslararası bilim dergilerinde yayınlandı. Hekimin pratik yaşamı için de daha doğru olarak, çok hızlı yapmasını sağlıyor. Bir geriatri polikliniğe gelen hastaların ortalama olarak 4 ila 8 çeşit ilaç kullandığını görüyoruz. Günde 20-30 tane ilacı kullanmakta olan hastalarımız var. Ortalama olarak 3’te bir ilaç kullanımının uygunsuz olduğunu görüyoruz. İngiltere merkezli çok ciddi bir çalışma var. İngiltere’de acile acil sorunlarla başvurulan hastaların yüzde 30 kadarının ilaç yan etkileri sebebiyle başvurduğu gözüküyor. Bunlar çok ciddi rakamlar” şeklinde konuştu.
“Bir torba ilaçla karşımıza geliyorlar”
Rastgele ilaç kullanımına karşı vatandaşları uyaran Uzman Dr. Çağlar Özer Aydın, “Dünyada ve ülkemizde yaşlı popülasyon giderek artmakta, yaşam süresi, giderek uzamakta. Böylece yaşlı nüfusun artmasıyla birlikte birçok hastalıkla birlikte ilaç kullanımı da artıyor. Fazla ilaç kullanımına bağlı birçok yan etki de görebiliyoruz. Uygunsuz ilaç kullanımına yönelik bir kriter kullanımı mevcut değildi. 2020 yılında Akademik Geriatri Derneği’nin Akılcı İlaç Çalışma Grubu tarafından uygunsuz ilaç kullanım kriterleri oluşturuldu. İlk kısmında sıkça kullanımını gördüğümüz ama aslında yaşlı tarafından kullanımı uygun olmayan, riskli olabilecek, kesilmesi uygun veya dikkatli, düşük dozda kullanılması uygun olan ilaçlara yönelik TIME-to Stop kriterleri mevcut. İkinci kısmında ise aslında hastamıza faydalı olabilecek, kullanılması gereken ama göz ardı edilen kullanılmayan ilaçlara ait kriterlerin yer aldığı TIME-to Start kriterleri yer almakta. İngilizce dil seçeneği de mevcut olup uluslararası validasyonu da mevcut. Zaten yaşlı hastaların çok sayıda ilaç kullanımı hekimleri en çok zorlayan konulardan bir tanesi. Genelde bir torba ilaçla karşımıza geliyorlar” ifadelerini kullandı.
